Van eis tot specificatie, zorg voor integraliteit

Dura Vermeer zette voor project Overhoeks het traditionele ontwerptraject op zijn kop en introduceerde systems engineering om meer grip te krijgen op het ontwerpproces. Met een nieuwe rol voor de bestekschrijver. En daarbij ook een zoektocht naar de vraag: hoe koppel je specificaties aan het BIM-model?

Jeffrey Truijens: “Met ontwikkelingen als de Wkb, de Omgevingswet en het consumentendossier zal je zien dat het goed op orde hebben van je specificaties noodzakelijk is.”

Opdrachtgever Ymere en bouwer Dura Vermeer werken in co-makership met elkaar. Het bouwbedrijf wordt daarbij uitgedaagd om projectoverstijgend met procesverbeteringen te komen. Een van de pijnpunten uit eerdere projecten was dat het Programma van Eisen (PvE) soms wat onduidelijk bleef, zegt Jeffrey Truijens. Hij was tot voor kort werkzaam als Informatie & Proces Coördinator bij Dura Vermeer. “Er was te veel ruimte voor interpretatie. Dan gingen we het ontwerptraject door en kwam de vraag: is dit nou daadwerkelijk wat er was gevraagd?”

Van grof naar fijn

Om het PvE meer smart te maken introduceerde Truijens voor het project Overhoeks – 133 sociale huurwoningen in Amsterdam Noord – systems engineering: een gedachtegoed om systematisch een ontwerpproces in te steken, waarbij het ontwerpteam volgens het zogeheten V-model van heel grof naar heel fijn werkt. Grof als in: zoveel appartementen moeten er worden gerealiseerd, appartementen geschikt voor deze doelgroep. Vervolgens volgt de vertaling naar een gebouwvorm en komen de eisen die worden gesteld aan het gebouw, waaronder functionele, bouwfysische en kwaliteitseisen. “Een eis op zichzelf is niet altijd genoeg. Soms is het nodig om de eis te doorgronden, de echte vraag te achterhalen”, legt Truijens uit. “Een representatieve gevel, wat betekent dat? Een open-dicht verhouding van 80/20? Of neem het Politiekeurmerk: wil de klant per se het keurmerk, of gaat het hem om onderdelen uit het keurmerk? Dit gebeurt allemaal nog op redelijk ruimtelijk niveau. Maar ruimtes ontstaan doordat je elementen hebt: wanden, vloeren, deuren, et cetera. Daaruit volgt de behoefte om dat verder technisch te specifi ceren.” Hij vervolgt: “Vanuit Dura Vermeer hangen we vanaf een vroeg stadium ook een prijs aan het ontwerp. Dat is een raming, met allerlei aannames over wat er wel en niet in zit.

Uiteindelijk wil je die aannames concreet maken. Daarom is het belangrijk om goed op te schrijven wat we hebben bedacht. Hiervoor een methodiek gebruiken – in dit geval STABU – kan helpen om het begrijpelijk en helder te kunnen communiceren.”

Bestekschrijven nieuwe stijl

Truijens is inmiddels werkzaam als Manager Integrale Processen & Informatie bij VDNDP. Dit architectenbureau was ook betrokken bij Overhoeks. Het deed met NL Architects de bouwkundige uitwerking van het project. Truijens en bestekdeskundige Wilma Visser van VDNDP zochten gezamenlijk naar manieren om het bestek beter te laten aansluiten op het BIM-model. Truijens: “Ik ben zelf niet zo’n fan van het woord ‘bestek’, omdat veel mensen daar een bepaalde associatie bij hebben: ‘dat is dat document’. Dat wilden we juist aan de kant schuiven. Wilma was er om de technische specifi caties op te stellen. Een vertaling van wat we als ontwerpteam en co-makers hadden bedacht als: dit past binnen budget. In een traditioneel proces vertaalt de bestekschrijver het ontwerp naar specifi caties. Dat vertelt de aannemer wat hij moet maken. Hier ging het andersom: de aannemer bedacht zelf wat hij ging maken, alleen hebben we dat daarna heel goed vastgelegd. We werkten dus eigenlijk andersom, maar met een beter resultaat tot gevolg.”

Geen klassiek bestek

Er is voor Overhoeks geen klassiek STABU 2 bestek geschreven, maar op een andere manier gebruik gemaakt van de catalogus van STABU, zo legt bestekdeskundige Wilma Visser (VDNDP) uit. “Vanuit het niveau van de rubrieken hebben we specificaties samengesteld, gebaseerd op de NL/SfB classificatie. Hierdoor ontstonden er toch een soort herkenbare bestekposten, wat goed werkte omdat de specificaties, naast de koppeling in Relatics, ook toch nog als ‘document’ verstrekt moesten kunnen worden.”

Wilma Visser: “Vanuit het niveau van de rubrieken hebben we specificaties samengesteld.”

Te maken kwaliteit

Voor Floor van de Schouw – projectmanager bij Dura Vermeer – lag de meerwaarde van deze aanpak in het feit dat er vooraf beter wordt nagedacht over de te maken kwaliteit. “Traditioneel ben je als werkvoorbereider vaak het bestek aan het kopiëren en aan het uitzoeken wat klopt en niet meer klopt. Er staan nog wel eens eisen en normen in die niet meer actueel zijn. Dan moet je in discussie en in drievoud verklaren waarom je een andere oplossing aandraagt. Dat is omslachtig en zorgt vaak voor wantrouwen. Al snel ontstaat het gevoel dat je als aannemer kwaliteit afkalft. Datzelfde geldt voor kwaliteitseisen. Voor stucwerk wordt vaak standaard een wat chiquere vlakheidseis in een bestek gezet, waaraan een prijskaartje hangt. Maar heeft de opdrachtgever dat er voor over? Strookt dat met bouwen voor de sociale klasse? Dat soort vragen stellen we veel meer vooraf. Die switch zijn we bij Dura Vermeer in de voorbereiding aan het maken. Al hangt het erg af van de contractvorm.”

Floor van de Schouw: “Vragen over de eisen en de te maken kwaliteit stellen we veel meer vooraf.”

Relatics

In het project Overhoeks zijn ook stappen gezet om BIM en andere informatie die veelal nog in documenten staat – zoals specificaties – beter op elkaar te laten aansluiten. In de huidige bouwwereld zijn dat vaak nog twee aparte trajecten. Truijens: “Dat leidt tot interpretaties en mogelijk tot fouten. Het is moeilijk om daar overzicht in te houden. Laat staan dat je kunt zeggen dat het een samenhangend eenduidig geheel is.” Het team heeft zoals al genoemd het programma Relatics ingezet om alle informatie herleidbaar te houden. Dit is een database waarbij je informatie relationeel kunt maken. “In Relatics kun je bijvoorbeeld een deur benoemen, en daaraan alle informatie hangen. Zo zet je een boomstructuur van ruimtes en een van elementen op. De ambitie was om dit dan weer te koppelen aan het BIM-model. Zover zijn we nu nog niet gekomen – qua tijd lukte dit niet – maar dat is wel de stip waar we naartoe werkten. En de stip voor de toekomst.

Los van alle definities van BIM, gaat het om het totaal aan informatie. De ISO19650 maakt daarin een mooi onderscheid in drie typen, namelijk het geometrisch model, de niet-geometrische informatie en de documentatie. De vraag die wij onderzocht hebben op dit project was: moet het geometrisch model en alle nietgeometrische data op dezelfde plek zijn, of mag het op verschillende plekken staan en moeten daar gewoon connecties tussen zitten? Daar zijn honderd-en-een oplossingen voor, maar daar is ook nog veel in te ontdekken. Sluitende softwareoplossingen zijn er nog niet. Ook dat was bij dit project een ontdekkingstocht.”

Herontdekking waarde bestekschrijver

Truijens schat in dat de waarde van de bestekschrijver de komende jaren herontdekt gaat worden. “Het vak is superbelangrijk, alleen is de vorm misschien niet meer passend bij deze tijd. En misschien ook de positionering van het vak niet. Ik geloof dat de bestekschrijver een integraal onderdeel moet zijn van een ontwerpteam en het proces dat wordt doorlopen. In het proces kan de bestekschrijver al suggesties doen: ‘je neemt hier nu een afslag – weet wat dat betekent voor de specificaties die zo meteen gaan komen en wat dat weer betekent voor kosten of kwaliteit’. De trend is dat we alles steeds specifieker willen weten. Dan is er iemand nodig die dat vastlegt. Deskundigheid van de bestekschrijver is daarbij belangrijk, maar goede software en kwalitatieve content zijn belangrijke factoren voor het succes. Met ontwikkelingen als de Wet kwaliteitsborging, de Omgevingswet en het consumentendossier zal je zien dat het goed op orde hebben van je specificaties noodzakelijk is. Want je kunt niet iets aantonen dat je niet goed hebt omschreven.”

---

Dit artikel is verschenen in De Keten van september 2020.